door Jacques Prins, architect en partner bij INBO
Op een terrein buiten Amersfoort, op het grondgebied van de gemeente Leusden, ligt een plek die door generaties activisten langzaam maar zeker aan de vergetelheid is ontrukt. Het is de plek waar in de Tweede Wereldoorlog, en kort daarna, zo’n 48.000 mensen gevangen gezeten hebben. Dit getal is pas kort geleden bekend geworden door het voortdurend speuren van onderzoekers en vooral vrijwilligers.
We hebben hier te maken met het grootste kamp uit die tijd dat nooit in het collectieve bewustzijn is blijven hangen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Westerbork of Vught. Begin jaren ’70 waren zo goed als alle overblijfselen verdwenen. Na zeker 40 jaar van voortdurend aandacht vragen voor wat zich hier heeft afgespeeld is onlangs een museum geopend dat het voorlopig sluitstuk van deze ontwikkeling is.
Als ontwerpteam van Nationaal Monument Kamp Amersfoort wilden we vormgeven aan de herinnering. Alleen het bos met de schietbaan vertelt het verhaal. Dat is ook de locatie van de jaarlijkse herdenking op de executieplaats waar sinds 1953 het monument De Stenen Man staat. Het feitelijke kamp stond op de plek van de huidige politieschool. Daarom roepen we op een abstracte manier de ruimtelijke indruk met een desolate sfeer op. Geen reconstructie want, zoals één van de gevangenen tegen mij zei “je kunt toch nooit de angst mee ontwerpen die wij toen beleefd hebben”. Het drie keer per dag in weer en wind op appél staan, voortdurend de angst om eruit gepikt te worden, hebben wij tot een thema in de terreininrichting en het interieur gemaakt. De voetafdrukken komen op verschillende plekken voor.
Een andere thema is reflectie. We willen een museum zijn dat hedendaagse dilemma’s adresseert, zoals onrecht. We kijken niet alleen terug (“mémoir”) maar spiegelen ons gedrag aan dat van onze voorouders (“miroir”). De geschiedenis houdt je een spiegel voor. Het nieuwe bovengrondse paviljoen weerspiegelt zijn omgeving en ook zie je je eigen spiegelbeeld. De verbinding met de overzijde van de Loes van Overeemlaan legden we met een zichtlijn vanuit de trap waarmee je het ondergrondse deel verlaat.
We zijn nog niet klaar. De kaartverkoop in de container is uiteraard tijdelijk en ook zal het bos, dat tijdens de oorlog een onderdeel van de tewerkstelling van gevangenen was, weer het karakter van een productiebos gaan krijgen. Ook moet het talud van de schietbaan met een andere beplanting zijn rauwe karakter terugkrijgen.
Een ander punt is de route die vele gevangenen hebben afgelegd, vanaf het station naar het kampterrein. Deze is nog grotendeels te ervaren en zou op een duidelijker manier aangegeven moeten worden. Daarmee maken we duidelijk dat geschiedenis, niet alleen in Amersfoort, letterlijk op straat ligt en de afgelegen plek van Kamp Amersfoort met het centrum van de stad verbonden wordt. Lopen in de voetsporen van degenen die het hebben meegemaakt en daarmee de herinnering levend houden!
Lees ook de columns die eerder verschenen.
Over de totstandkoming van het ontwerp is een filmpje gemaakt:
Meer weten: Nationaal Monument Kamp Amersfoort.. Meer columns lezen? Kijk op Columnreeks FASadE.
